Rozmowa z Sebastianem Sołtysiakiem, specjalistą ds. ochrony przyrody w Zespole Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego
- Dlaczego obecność drzew w naszym otoczeniu jest tak ważna z punktu widzenia zmiany klimatu?
Znaczenie drzew doceniano od dawna, sadząc między innymi zadrzewienia przydrożne w celu ochrony podróżnych przed upałem, deszczem, wiatrami czy śniegiem – stąd tak wiele wiekowych lip, dębów czy też kasztanowców wzdłuż naszych dróg. W większej skali w walce ze zmianą klimatu powinniśmy zwrócić uwagę przede wszystkim na stan zwartych zadrzewień, przede wszystkim wielkich kompleksów leśnych, które m. in. zbierają olbrzymie zasoby wody opadowej. Drzewa mają niezwykłe znaczenie dla regulowania lokalnego klimatu, a zwłaszcza obniżenia temperatury, ponieważ zwiększona wilgotność powietrza ma wpływ na zmiany amplitud powietrza (nawet dobowych i rocznych), intensywności nasłonecznienie, a także sum i częstotliwości opadów. Warto zwrócić uwagę na to, że za retencję wód opadowych, ich powolne wsiąkanie w głąb gleby i powolny odpływ przy nadmiarze, odpowiadają właśnie drzewa i to nie tylko żywe, ale także te zamierające i martwe.
Obecność drzew w naszym otoczeniu doceniamy zwłaszcza w okresie upałów, szczególnie w centrach miast. To w takich momentach uświadamiamy sobie, że naszym głównym sprzymierzeńcem są drzewa: dojrzałe, o rozległych, gęstych koronach, a nie odmiany ozdobne o kulistym lub pionowym wzroście. Rola zacieniania, osłaniania czy transpiracji wody ma wpływ nie tyko na nas samych, ale również na nasze otoczenie, powodując obniżenie kosztów ogrzewania lub klimatyzowania budynków, a także przedłużenie żywotności ocienionej nawierzchni.
Drzewa przyczyniają się także do ograniczania hałasu nawet o 50 %, zwłaszcza wzdłuż dróg, gdzie im szersze pasy zieleni, tym mniejszy dyskomfort. Przy okazji redukcji hałasu warto wspomnieć o ich roli wiatrochronnej (zmniejszają siłę wiatru) i glebochronnej (zapobiegają wywiewaniu i osuwaniu się gleby).
Wszyscy wiemy także, iż drzewa przechwytują i magazynują dwutlenek węgla, dostarczając tlen w procesie fotosyntezy oraz kumulują zanieczyszczenia z powietrza i gleby. Wytwarzają również fitoncydy, czyli substancje wydzielane w celu ochrony przed patogenami, które pozytywnie wpływają na osoby przebywające w lasach, zwłaszcza iglastych. Pobyt i obserwacja mieszkańców drzew zmniejsza również stres i odpręża ludzi, a tym samym możemy stwierdzić, że drzewa są sojusznikami nie tylko w kwestii klimatu, ale również zdrowia fizycznego i psychicznego ludzi.
2. Na co należy zwrócić uwagę sadząc młode drzewko i jak się nim potem opiekować?
Biorąc pod uwagę przysługi, jakie dają nam drzewa, powinniśmy zapewnić im jak najlepsze warunki do rozwoju, zwłaszcza na start. Należy uwzględnić dostępność miejsca, jakie chcemy przeznaczyć dla sadzonego drzewa, bliskość budynków, mediów i zastanowić się jaką ma pełnić funkcję w naszym otoczeniu. Podczas wybierania sadzonki istotne jest, aby sprawdzić czy sadzone drzewo nie miało rozległych uszkodzeń, śladów szkodników itp.
Sadzimy ustawiając drzewo w centrum dołu, na głębokość nasady pnia (miejsce powyżej rozwoju korzeni). Bryła korzeniowa powinna znajdować się ok. 2-5 cm nad poziomem gruntu, ponieważ nie wszystkie gatunki zdołają sobie poradzić ze zbyt głębokim nasypem ziemi w szyi korzeniowej i w efekcie zamierają, jak np. brzoza lub robinia.
Wysokie nasadzenia stabilizujemy palikami, podlewamy po zaraz po wsadzeniu i w pierwszym okresie wzrostu po kontroli stanu wilgotności gleby. Zimą bieląc pnie chronimy je przed silnym nagrzaniem, a na otwartych terenach osłaniamy pnie przed zwierzyną. Unikamy nawożenia zaraz po posadzeniu, a jego stosowanie ograniczamy do gleb mało urodzajnych, unikając obszaru w pobliżu szyi korzeniowej.
Warto zapoznać się z najnowszymi zasadami cięcia danego gatunku drzew. Opieka nad drzewami nie polega na bezsensownym i nadmiernym cięciu, które prowadzi do powstawania rozległych ubytków i infekcji przez grzyby, a w efekcie osłabienia kondycji i zamierania. Jeśli nie jest to konieczne, nie powinniśmy wycinać gałęzi, które mają średnicę większą niż 10 cm, a zwłaszcza drzew takich jak: brzoza, topola, świerk i klon.
Prawidłowemu rozwojowi nie sprzyja również utwardzanie nawierzchni w pobliżu systemu korzeniowego drzew. Trzeba wiedzieć, że korzenie drzew odpowiadają nie tylko zarysowi korony, ale sięgają znacznie dalej, w zależności od miejsca rozwoju i gatunku. Często ingerencja w strefę korzeniową drzewa doprowadza do zamierania i infekcji korzeni, a także osłabienia jego stabilności w gruncie. Dlatego opiekę, a zwłaszcza nad cennymi, dojrzałymi i sędziwymi drzewami powinniśmy powierzyć doświadczonemu ekspertowi, a także zapoznać się z prawnymi aspektami opieki nad drzewami.
3. Jakie gatunki warto wybrać jeśli sadzimy drzewo przy domu, a jakie potrzebne nam są w parkach krajobrazowych, lasach i na terenach publicznych (np. parki miejskie, centra wsi)?
Wybór gatunku drzewa wymaga doświadczenia, dlatego warto brać udział w zorganizowanych akcjach sadzenia drzew, aby zapewniać im zdrowy wzrost, dając szansę na ciągłość pokoleniową takich zadrzewień w kolejnych latach. Dlatego też takie akcje jak Małopolski Dni dla Klimatu są nieocenione.
Najpierw należy sprawdzić wymagania glebowe i świetlne, odporność na niedobory wody, mrozoodporność i długowieczność. Nie zawsze wybór drzewa, które rośnie w naszej okolicy jest dobry, gdyż wiele z nich to gatunki obcego pochodzenia, mocno ekspansywne i inwazyjne np. bożodrzew gruczołkowaty, klon jesionolistny, czy robinia akacjowa. Trzeba też wiedzieć, że nie wszystkie gatunki drzew znoszą pełne nasłonecznienie jak np. sosna zwyczajna, dąb szypułkowy lub brzoza brodawkowata. Gatunki cienioznośne, a przy tym długowieczne, to: buk, jawor lub grab, a z iglastych jodła lub cis.
Parki krajobrazowe to nie tylko lasy, ale również zadrzewienia śródpolne, przydrożne i nadwodne, tu najlepszym wyborem są gatunki typowe dla danego siedliska. Istotne są zwłaszcza solitery, czyli drzewa rosnące na otwartej przestrzeni, najczęściej takich gatunków jak lipa, dąb czy wiąz. Ważnymi korytarzami ekologicznymi są natomiast aleje długowiecznych gatunków, jak lipa, dąb, jesion wyniosły, ale również gatunków krótkowiecznych, jak wierzba biała i szara w formie głowiastej.
Parki miejskie dają szerszy wybór gatunków. Z rodzimych szczególnie cenionym za walory ozdobne drzewem jest klon pospolity, który tworzy szerokie korony, jednak nie znosi zasolenia i utwardzenia gruntu, stąd cierpi w zadrzewieniach przydrożnych. Imponujące korony tworzą m.in. dąb szypułkowy i buk zwyczajny (często w różnych odmianach np. o purpurowych liściach), wysokością góruje jesion wyniosły. Lipy wabią nie tylko nas, ale również owady, natomiast grab zwyczajny świetnie znosi formowanie i tworzy gęste korony. Jeśli chcemy zaprosić zwierzęta wybierzmy rodzime gatunki drzew owocowych np.: czereśnia, jarząb pospolity, grusza pospolita lub głogi. Na terenach publicznych potrzebujemy drzew, które mogą stanowić miejsce żerowania ptaków oraz będą wieloletnim schronieniem dla fauny miejskiej, np.: kasztanowce, wiązy, dęby, wierzby.
Zadanie realizowane w ramach działania C5 projektu LIFE EKOMALOPOLSKA „Wdrażanie Regionalnego Planu Działań dla Klimatu i Energii dla województwa małopolskiego” (LIFE-IP EKOMALOPOLSKA / LIFE19 IPC/PL/000005) dofinansowanego ze środków programu LIFE Unii Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
